Milošev venac

Kulturno – istorijski kompleks „Milošev venac“ obuhvata deo centralnog gradskog područja u kojem se nalaze najznačajniji objekti izgrađeni u vreme kada je Kragujevac bio prva prestonica moderne srpske države (1818 – 1841). Ime je dobio po Knezu Milošu Obrenoviću koji je Kragujevac proglasio za glavni grad tek oslobođene Srbije. Najznačajnije znamenitosti su skoncentrisane na levoj i desnoj strani Lepenice, najveće reke u kragujevačkoj kotlini, duge oko 48 km, čije obale u centru grada povezuju stari armirano – betonski mostovi, prvi te vrste u Srbiji.

Centar nove prestonice Srbije razvio se u obliku elipse. Tu su nastale prve državne građevine: dvor sa konacima, crkva, arsenal, zatvor ili „aps“, kasarne, „špitalj“, apoteka, Gimnazija, Licej, Teatar… Dvorski kompleks nije sačuvan. Milošev konak je srušen 1941. godine tokom bombardovanja (u to vreme je bio Oficirski dom), a mnogo pre njega izgoreo je i Ljubičin konak (Šareni konak) i srušene su vojne barake.

Međutim, i danas su očuvani pojedini objekti izgrađeni u periodu od 1818. do 1841. godine, u drugoj polovini XIX i do početka XX veka.

Amidžin konak je jedina do danas sačuvana zgrada iz kompleksa Miloševog dvora i u sklopu je Narodnog muzeja. Ime je dobila po upravniku kneževog dvora, Simi Milosavljeviću – Paštrmcu, zvanom Amidža (ujak). Amidžin konak je sagrađen 1818. godine i reprezent je balkansko – orijentalnog stila. Konak je služio za smeštaj momaka koji su sačinjavali kneževu pratnju, kao i za prihvatanje nahijskih knezova i drugih viđenijih namernika prilikom njihovog dolaska kod kneza u Kragujevac.

Stara (Pridvorna crkva) podignuta je 1818. godine, na mestu gde je nekad bilo groblje. Knez Miloš Obrenović kao ktitor ovog hrama nije žalio materijalnih sredstava, angažujući najbolje majstore za gradnju crkve. Posvećena je Silasku Svetog Duha na apostole. Zadužbina kneza Miloša rekonstruisana je nekoliko puta. Godine 1829. prvi put su zazvonila zvona sa ove crkve.
Stara crkva je bila prva mitropolitanska, katedralna i dvorska crkva u oslobođenoj Srbiji. U njenoj porti su proklamovane gotovo sve važne odluke za srpski narod, hatišerifi, ustavi. Tu je održana Sretenjska skupština 1835. godine na kojoj je donet Prvi srpski Ustav. Sva skupštinska zasedanja do 1859. godine su održavana u porti crkve, a od te godine u novoizgrađenoj skupštinskoj zgradi.

Zgrada Stare skupštine se nalazi kraj Stare crkve. Skupštinska zgrada, koja je do danas sačuvana, podignuta je 1859. godine. Čitavom zgradom dominira prostrana sala sa stubovima koja je služila za skupštinska zasedanja. U toj sali su donošene vrlo važne državne odluke tokom XIX veka. Ovde su 1878. godine pročitane odredbe Berlinskog ugovora, koji je Srbiji i Crnoj Gori doneo nezavisnost.

Konak kneza Mihaila sagrađen je 1860. godine. Krajem XIX veka u njemu se nalazio Oficirski dom. Danas su u njoj uprava Narodnog muzeja i muzejska biblioteka.

Zgrada Gimnazije jedna je od najmonumentalnijih školskih zgrada podignutih u Srbiji u XIX veku. Sagrađena je 1887. godine i tada je prva Gimnazija u Srbiji, osnovana 1833. dobila svoju zgradu. Iz njenih učionica su 21. oktobra 1941. godine Nemci izveli na streljanje veliki broj đaka i profesora. Jedna od učionica je pretvorena u Spomen učionicu, posvećenu ovom tragičnom događaju.

Zgrada Teatra je izgrađena 1928. godine, za potrebe prvog pozorišta u Srbiji. Na poziv Kneza Miloša, u jesen 1834. godine u Kragujevac dolazi Joakim Vujić, koji 1835. godine osniva Knjaževsko serbski teatar. Zgrada pozorišta izgrađena je između dva rata. Ispred zgrade se nalazi spomenik Joakimu Vujiću.

Zgrada gradske tržnice je sagrađena 1828/29. godine kao najlepša pijačna hala u Srbiji, a jedna je od prvih pokrivenih u tadašnjoj Evropi. Zgrada do danas nije promenila namenu.

Spomenik palim Šumadincima se nalazi u Malom parku, kod gradske Tržnice. Ovaj spomenik postavljen je 1932. godine i delo je poznatog vajara Antuna Augustinčića. Posvećen je borcima palim u ratovima za oslobođenje od 1804. do 1918. godine.

Zgrada Stare Livnice je jedan od najstarijih industrijskih objekata na ovim prostorima. Kada je 1851. godine Topolivnica premeštena iz Beograda u Kragujevac, počela je izgradnja industrijskog objekta. Sadašnja zgrada Livnice je iz osamdestih godina XIX veka i sagrađena je delimično na temeljima nekadašnje Topolivnice. Građena je po ugledu na slične industrijske objekte ove vrste u Nemačkoj i Francuskoj. Danas se u njoj nalazi Muzej „Stara Livnica“.

Foto: Jovan Živanović